GÁBOR  Dénes (Dennis  Gabor)
Gábor DénesMedaille Nobelprijs NatuurkundeBiografie:

Geboren: 5 juni 1900 - Budapest
Als: Günszberg Dénes
Overleden: 9 februari 1979 - Londen (Groot-Brittannië)

Nobelprijs 1971 Natuurkunde 'voor zijn uitvinding en ontwikkeling van de holografische methode.'

Dennis Gabor werd als Günszberg Dénes geboren in Budapest, Hongarije, op 5 juni 1900. Hij werd geboren in een Joodse familie als oudste zoon van Günszberg Bernát, directeur van een mijnbedrijf. Zijn moeder was Jakobovits (Kálmán) Adél. Dénes had nog twee broers: György (1901) en Endre (1903). Vader Günszberg ontving op 8 maart 1902 de officiële toelating om hun familienaam te veranderen in 'Gábor'. De familie woonde toen in de VI. kerületi Bulyovszki utcában (thans de Rippl-Rónai utca, zie onderstaande foto) dicht bij het Stadspark.
Hij begon zijn studies op de Szemere Street Elementary School en vervolgde deze aan de Markó Street High School in het vijfde district, die een van de betere scholen van Budapest was. Hier studeerden ondermeer de uitvinder Bánki Donát, de schilder Szőnyi István en de schrijver Karinthy Frigyes. Bíró László József, die de balpen zou uitvinden, was een klasgenoot van Dénes.
Zijn hele leven is Dénes gek geweest van natuurkunde. Dat begon plotseling op zijn vijftiende. Tot hij kon gaan studeren heeft hij zoveel mogelijk op natuurkundegebied geëxperimenteerd. In Hongarije kon men in die tijd echter nog geen natuurkunde studeren, zodat hij werktuigbouwkunde is gaan studeren aan de Joseph Technical University in Budapest. Hij heeft uiteindelijk zijn diploma gehaald in elektrotechniek aan de Technische Hochschule Berlin, 1924, Dr-Ing, 1927. In zijn studietijd ging hij zich zoveel mogelijk informeren op de Universiteit van Berlijn, waar natuurkunde toen op zijn toppunt was met Einstein, Planck, Nernst en von Laue. Ondanks dat zijn beroep elektrotechnicus was, maakte hij in 1927 de eerste iron-shrouded magnetic electron lens. In 1927 voegde hij zich bij Siemens & Halske AG en ontwikkelde de hoge druk quartz mercury lamp (straatlantaarn). Hij vond deze uit terwijl hij eigenlijk aan het zoeken was naar een cadmium lamp (niet gelukt).

De ouderlijke woning van Dénes. Dennis samen met zijn echtgenote Marjorie. Dennis samen met zijn echtgenote Marjorie.
De ouderlijke woning in Budapest.
Dennis Gabor samen met zijn echtgenote Marjorie Butler.

In 1933 kwam Hitler aan de macht en vluchtte Gábor via Hongarije naar Engeland, waar hij op het Departement Ontwikkeling bij de British Thomson-Houston company (BTH) in Rugby, Warwickshire, aan de slag ging tot in 1948. In 1936 was hij ondertussen met Marjorie Louise Butler gehuwd, een collega en dochter van Joseph Kennard Butler en Louise Butler uit Rugby. Het huwelijk bleef kinderloos. Hij werd Brits staatsburger in 1946 en zijn naam werd verengelst naar Dennis Gabor. De jaren na de oorlog waren goed voor Dennis Gabor. Hij schreef o.a. zijn eerste documenten over de communicatietheorie, hij ontwikkelde een systeem van stereoscopic cinematography, en in het laatste jaar, 1948, kwam hij met de basisexperimenten in de holografie, in die tijd golffront reconstructie genoemd. Ook dit had hij 'per ongeluk' ontdekt terwijl hij aan het zoeken was naar een manier waarop hij met een microscoop enkele atomen kon zien.
Dennis Gabor ontwikkelde een methode om met behulp van een speciaal soort licht een voorwerp in zijn drie dimensies op de gevoelige plaat vast te leggen. Bij gebrek aan dat speciale (coherent monochromatisch) licht liep de ontwikkeling toen echter spaak. Maar in 1960 werd de eerste werkende laser gebouwd door de Amerikaanse natuurkundige Theodore Maiman. Een laser produceert licht van slechts een kleur (monochromatisch) dat ook nog in dezelfde fase is (coherent). In 1962 hebben de Amerikanen Uptanieks en Leith dan met behulp van de laser met succes het eerste hologram gemaakt.
Dennis Gabor ontving in 1971 de Nobelprijs voor de Natuurkunde 'voor zijn uitvinding en ontwikkeling van de holografische methode.'

Gábor in 1969. Instrumenten voor realisatie van hologram.
Dennis Gabor in 1969.
Instrumenten nodig voor de realisatie van een hologram.

Hongaarse postzegel van Gábor (1988).
Engelse postzegel van een hologram (2001).
Hongaarse postzegel in blaadje met hologram (2000).
GÁBOR Dénes
(Dennis Gabor)
(Y&T nr 3193 - 1988)
65p - Natuurkunde
(Engeland 2-10-2001)
Deze postzegel bevat een hologram, met een borium molecule als onderwerp .
Blaadje van Hongarije Y&T nr 255 - (Millenium 2000) met een portret in het hologram

Wat is holografie?
De werking berust op het principe van interferentie. Het licht kan beschouwd worden als een golfverschijnsel. Het primaire licht (de oorspronkelijke golven) en het secundaire licht (de golven die via de fotografische plaat komen) doven op bepaalde plaatsen in de ruimte uit (tegenfase) en op andere plaatsen in de ruimte versterken ze elkaar. Dit eist echter wel dat de golven niet willekeurig door elkaar lopen en van dezelfde lengte zijn en met elkaar 'in de pas lopen'. Daarom is een coherente monochromatische lichtbron nodig voor een optimaal resultaat. Op de fotografische plaat is het beeld niet rechtstreeks te herkennen, elk deel van het fotografische beeld draagt bij tot het gehele hologram. Naarmate het fotografische beeld groter is wordt het hologram scherper afgebeeld. Er vindt een zogenaamde Fouriertransformatie plaats. Omdat ieder deel van de fotografische plaat het gehele beeld van het hologram in zich draagt is die naam, holografie gekozen.
Hologrammen worden veelvuldig toegepast om de echtheid van een object te waarborgen. Zo komen hologrammen voor op bankpasjes, bankbiljetten, softwareverpakkingen etc. Deze methode wordt toegepast omdat het namaken van een hologram een moeilijke aangelegenheid is.
De Engelse Koninklijke Post vierde de 100ste verjaardag van de Nobelprijzen met een opmerkelijke reeks van 6 postzegels, verschenen op 2 oktober 2001. De zegel met een waarde van 65 p. had de natuurkunde als onderwerp en vertoonde een door Dennis Gabor (Nobelprijs 1971) uitgevonden hologram van een borium molecule.

Het 1ste patent.
Het 1ste patent van Dénes, het vliegtuig merry-go-round.

Van 1949 tot 1967 werkte hij bij het Imperial College of Science & Technology in Londen; eerst als lector, later als professor. Met zijn studenten ging hij allerlei moeilijke uitdagingen in de natuurkunde aan, waardoor hij veel nieuwe dingen ontdekte, waaronder een holografische microscoop.
Sinds 1958 kreeg hij steeds meer in de gaten dat er een serieuze 'mismatch' tussen technologie en sociale instanties ontstond. Uit deze overtuiging volgden 3 boeken: 'Inventing the Future' (1963), 'Innovations' (1970) en 'The Mature Society' (1972).
Er werden hem meer dan 100 patenten toegeschreven. Zijn eerste patent diende hij al in bij het Koninklijke Hongaarse Octrooibureau als 'Gábor Dénes, leerling' op 8 oktober 1910 (het vliegtuig merry-go-round, octrooi gespecificeerd op 14 november 1911 als HU 5 4103).
Na zijn pensionering in 1967 is hij, als hobby, nog onafgeronde experimenten blijven onderzoeken tot aan zijn dood in 1979. Hij verbleef toen meestal in Italië.
Naast de wetenschap hield Gabor zich intensief bezig met maatschappelijke problemen; zo was hij lid van de Club van Rome. Met Umberto Columbo en andere wetenschappers schreef hij in 1979 het rapport: "Beyond the Age of Waste: A Report to the Club of Rome".
In 1974 werd Dennis Gabor getroffen door een zware beroerte. Vijf jaar later overleed hij op 9 februari 1979 in een verzorgingstehuis in South Kensington, Londen.

In 1989 werd in zijn geboorteland Hongarije de 'International Dennis Gabor Award' in het leven geroepen door de NOVOFER Foundation van de Hongaarse Academie van Wetenschappen. Deze prijs wordt uitgereikt om jonge excellente wetenschappers onder de 35-jaar te belonen voor baanbrekend onderzoek in de natuurkunde en toegepaste technologie. Deze prijs eert Nobelprijswinnaar Dennis Gabor, die altijd de nadruk legde op de nood aan begrip en samenwerking tussen wetenschappers van verschillende nationaliteiten. De prijs wordt om de drie jaar uitgereikt.

In 2005 werd in Budapest de Gábor Dénes utca (straat) ingehuldigd. In deze straat die in de XI. kerület, Infopark, gelegen is, werd tevens een gedenkplaat voor Gábor Dénes aangebracht.

Holografisch beeld van Gabor. Gedenkplaat van Gábor aan de Middelbare School in Budapest. Plaat met straatnaam van Gábor.


Gedenkplaat van Gábor aan de Gábor Dénes utca in Budapest.
Holografisch beeld van Gábor in de hal van de Technische en Economische Universiteit van Budapest.
Gedenkplaat voor Gábor aan de vroegere Middelbare School in de Markó utca 18-20 in Budapest.
De straatnaam en de gedenkplaat voor de Nobelprijswinnaar in de Gábor Dénes utca in Budapest.

Gábor als professor.
Overhandiging van de Nobelprijs.
Dennis Gabor, de professor.
De overhandiging van de Nobelprijs Natuurkunde 1971 aan Dennis Gabor.
Samen met andere Nobelprijswinnaars 1971. De oorkonde van de Nobelprijs natuurkunde.
De Nobelprijswinnaars 1971 van links naar rechts: Simon Kuznets (economie), Pablo Neruda (literatuur), Earl Sutherland (geneeskunde), Gerhard Herzberg (scheikunde) en Gabor (natuurkunde)
De Oorkonde van de Nobelprijs Natuurkunde 1971.

Geschriften
  • "A New Microscopic Principle," Nature, Vol 161, pp.777-778, 1948
  • "Microscopy by Reconstructed Wavefronts," Proc. of the Royal Society A, Vol 197, pp.454-487, 1949
  • "Innovations: Scientific, Technological and Social," International Journal of Man-Machine Studies, Vol 4, pp.79-84, 1972
Boeken
Borstbeeld van Gábor Dénes.
Het borstbeeld van Dénes in het park van de Universiteit voor Technologie en Economie in Budapest.
  • The Electron Microscope, Its Development, Present Performance, and Future Possibilities, 1946
  • Inventing the Future, 1963
  • Innovations, 1970
  • The Mature Society, 1972
  • Beyond the Age of Waste: A Report to the Club of Rome, met U. Colombo, A. King, en R. Galli, 1978

Onderscheidingen
  • Lid van de Royal Society, 1956.
  • Erelid van de Hongaarse Academie voor Wetenschappen, 1964.
  • D.Sc. aan de Univ. of London, 1964.
  • Thomas Young Medal van de Physical Society London, 1967.
  • Cristoforo Colombo Prize van het Int. Inst. Communications, Genua, 1967.
  • Albert Michelson Medal van het Franklin Institute, Philadelphia, 1968.
  • Rumford Medal van de Royal Society, 1968.
  • Medal of Honor van het Institution of Electrical and Electronic Engineers, 1970.
  • Commander of the Order of the British Empire, 1970.
  • Eredoctoraat van de Universiteit van Southhampton (1970).
  • Eredoctoraat van de Technische Universiteit Delft (1971).
  • Prix Holweck van La Société Physique Française, 1971.
  • Nobelprijs natuurkunde, 1971.