Harsanyi Janos

HARSÁNYI János (John C. Harsanyi)

Biografie:

Geboren: 29 mei 1920 - Budapest
Als: Harsányi János
Overleden: 9 augustus 2000 - Berkeley (Verenigde Staten)

Nobelprijs 1994 Economie 'for pioneering analysis of equilibria in the theory of non-cooperative games' (samen met John Forbes Nash en Reinhard Selten).

John Harsanyi (Harsányi János) deelde de Nobel Prijs Economie 1994 met Nash en Selten, voor hun werk op het gebied van de speltheorie. Zich steunend op de theorie ontworpen door zijn medeprijswinnaars, toonde hij aan hoe spellen te analyseren wanneer de informatie onvolledig is, door de informatie-economie te creëren.
Hij werd geboren in Budapest, Hongarije, op 29 maart 1920. De hogeschool die zijn Joodse ouders voor hem kozen was het Lutheriaans Gymnasium in Budapest, een van de beste scholen in Hongarije, met befaamde oud-studenten als John von Neumann en Eugene Wigner. Daar kreeg hij een voortreffelijke opvoeding en wanneer hij daar in 1937 gradueerde, won hij de eerste prijs in Mathematica op de Hongaarse jaarlijkse competitie voor hogeschoolstudenten.
Zijn ouders bezaten een apotheek in Budapest, wat hen een comfortabel leven bezorgde. Zij wilden dat hij als enig kind eveneens apotheker zou worden. Maar zijn eigen voorkeur lag in de studie van de filosofie en de mathematica. Nochtans zou hij in 1937 toch de apothekersstudie aanvatten, zoals zijn ouders wensten. Maar hij deed dat om, als student in de farmacie, aan zijn militaire dienstplicht te kunnen ontsnappen. Temeer omdat hij van Joodse afkomst was. Wanneer de Duitsers echter in maart 1944 Hongarije binnenvielen, moest hij alsnog in het leger (van mei tot november 1944). In november transporteerden de Duitsers hem, samen met zijn kameraden, naar een concentratiekamp in Oostenrijk, waar de meesten van hen zouden omkomen. Hijzelf kon in het treinstation van Budapest ontsnappen, juist voor het vertrek van de trein naar Oostenrijk. Een pater Jezuïet die hij kende, verborg hem in een cel van hun klooster.
In 1946 kon hij zich opnieuw inschrijven aan de Universiteit van Budapest om zijn doctoraat in de filosofie te behalen, met bijvakken sociologie en psychologie. Bevoordeeld door zijn vroegere studies farmacie, slaagde hij er reeds in 1947 in zijn doctoraat te behalen, na een jaar stage en een dissertatie filosofie geschreven te hebben. Wanneer hij van september 1947 tot juni 1948 les gaf aan het University Institute of Sociology, leerde Harsányi een studente psychologie kennen, Anne Klauber, die een cursus bijwoonde die hij gaf. Zij werd later zijn vrouw.

In juni '48 diende hij zijn ontslag te geven wanneer het Instituut hem, gezien de politieke situatie, niet kon laten blijven omwille van zijn uitgesproken anti-Marxisme. Anne Klauber bleef daar wel voortstuderen en werd door haar communistische klasgenoten onder druk gezet Harsányi te laten vallen. Wat zij niet deed. Zo realiseerde zij zich, vóór Harsányi dat besefte, dat Hongarije een compleet Stalinistische satelliet werd en dat zij het best Hongarije konden verlaten. In april 1950 staken zij in het geheim en met groot risico de grens over naar Oostenrijk. Vandaar trokken zij naar Sydney, Australië, op 30 december 1950 en op 2 januari 1951 huwden János en Anne daar. Doordat zijn Hongaarse diploma's in Australië niet erkend werden, moest Harsányi de eerste jaren in een fabiek gaan werken. Hij volgde 's avonds lessen economie aan de Universiteit van Sydney en bekwam de graad van M.A. eind 1953. Hij kon beginnen werken aan de Universtieit van Queensland in Brisbane en in 1956 werd hem een Rockefeller Fellowship toegekend, wat hem en zijn vrouw Anne toeliet twee jaar aan de Stanford Universiteit te verblijven. Daar bekwam hij zijn doctoraat in de economie en Anne haar graad van M.A. in de psychologie. Harsányi studeerde daar ook mathematica en statistiek, wat hem later zeer goed van pas zou komen. Na een kort nieuw verblijf in Australië, emigreerde hij naar de Verenigde Staten, waar hij Professor Economie kon worden aan de Wayne State Universiteit in Detroit en vervolgens aan de Business School van de Universiteit van Californië in Berkeley. Hij zou daar ten andere blijven werken als Professor of Business Administration and Economics, van 1964 tot aan zijn opruststelling in 1990. Zijn enige zoon Tom, werd in Berkeley geboren.

Harsányi's interesse in de speltheoretische problemen werd aangewakkerd door de briljante geschriften van John Nash, gepubliceerd in de jaren 1950-63, over de coöperatieve en niet-coöperatieve speltheorie. In de jaren '60 en '70 zou Harsányi fundamentele resultaten boeken op dat terrein, samen met Reinhard Selten. Hij publiceerde vier boeken: 'Rational Behavior and Bargaining Equilibrium in Games and Social Situations' (1977), 'Essays on Ethics, Social Behavior, and Scientific Explanation' (1976), 'Papers in Game Theory' (1982) en tenslotte '"A General Theory of Equilibrium Selection in Games' (1988), dat hij in samenwerking met Selten schreef.
Hij was lid van de National Academy of Sciences, staflid van zowel de American Academy of Arts and Sciences en de Econometric Society, als van de American Economic Association. In 1965-66 was hij staflid van het Center for Advanced Study in the Behavioral Sciences van Stanford. Hij kreeg tevens een eredoctoraat in de Wetenschappen van de Northwestern University.
In 1994 zou hij de Nobelprijs Economie krijgen, samen met Reinhard Selten en John Forbes Nash, voor hun gezamenlijke inspanningen over de speltheorie. Later bleek dat de prijs zeer controversieel was bij het Nobel Comité en bijna niet uitgereikt werd, omdat Nash, die de sleutelconcepten had geformuleerd, mentaal ziek was van 1960 tot 1990. Bovendien beschouwden velen de speltheorie als duister en irrelevant. Het leven van Nash werd beschreven in het boek 'A Beautiful Mind' (1998) van Sylvia Nasar, dat in 2001 verfilmd werd met Russell Crowe in de hoofdrol.
John C. Harsanyi overleed op 9 augustus 2000, in Berkeley, Californië.