NEUMANN  János Lajos Margittai   (John von Neumann)


NEUMANN János
Hongaarse postzegel van NEUMANN János

Hongaarse postzegel van NEUMANN János

Buste van Hongaarse postzegel van NEUMANN János
Biografie:
Geboren: 28 december 1903 (Budapest)
Als: Neuman János Lajos Margittai
Overleden: 8 februari 1957 (Washington D.C.- USA)

Wetenschapper, mathematicus (de 'vader' van de computers).


János was de eerstgeboren zoon van Neumann Max en Kann Margit. Als kind werd hij Jancsi genoemd, een verkleinvorm van János, maar later in de V.S. zou het John(ny) worden. Zijn vader was een topbankier en hij groeide op in een uitgebreide familie in Budapest, waar hij als kind talen aanleerde bij de Duitse en Franse gouvernantes die de familie tewerk stelde. Niettegenstaande de familie Joods was, hield Max Neumann zich niet aan de strikte gebruiken van hun godsdienst en het huishouden steunde op een mix van Joodse en Christelijke tradities. In 1913 kocht Max Neumann een adellijke titel aan, maar gebruikte nooit die naam. Zijn zoon daarentegen gebruikte de Duitse vorm 'von Neumann' waarbij 'von' die titel weergaf.
In 1929 huwde de 26-jarige von Neumann in Budapest met de 20-jarige Mariette Kovesi, die hij reeds als kind kende, waarna zij samen naar de Verenigde Staten vertrokken. In 1935 kregen zij samen een dochter, Marina, maar scheidden in 1936. Mariette ging terug naar Budapest en von Neumann, na in een rondreis in Europa waarbij hij verschillende jobs deed, vertrok definitief naar de V.S. Kort nadien, bij een korte reis naar Budapest, leerde hij Klára Dán kennen en huwde met haar in 1938. Alhoewel dit huwelijk langer duurde dan zijn vorig, was von Neumann dikwijls ver weg van een persoonlijk leven, geobsedeerd en geheel in beslag genomen door zijn gedachten en zijn werk.

John von Neumann, bij hem thuis, samen met zijn echtgenote Klára en hun hond, Inverse.
John von Neumann, bij hem thuis, samen met zijn echtgenote Klára en hun hond, Inverse.

John, de voornaam die in het westen gebruikt werd, von Neumann wordt naast Albert Einstein, Neils Bohr, Francis Crick en Sigmund Freud steevast als de grootste wetenschapper én één van de intelligentste mensen van afgelopen eeuw genoemd. Hij is een van de weinige bekende figuren die door zowat iedereen als geniaal werd bestempeld. Niet zomaar bewonderaars, maar ook notoire geleerden.
De grote kernfysicus Hans Bethe vroeg zich zelfs af of von Neumanns brein wel menselijk was. Op zijn zesde kon de Amerikaanse Hongaar getallen van acht cijfers delen en vermenigvuldigen. Op zijn achtste was hij een kei in het differentiaalrekenen. De jonge von Neumann had bovendien een fenomenaal geheugen. En hij was leergierig.
Wiskunde was zijn specialiteit. Als jonge twintiger publiceerde von Neumann enkele opvallende teksten over de wiskundige logica en vooral de wiskundige grondslag van de kwantummechanica. Als 23-jarige maakte hij in het proefschrift 'The Theory of Parlor Games' een wiskundige analyse van een reeks denkspelen. Hij maakte een onderscheid tussen de spelen waarin de sterkte en de strategieën van de tegenstander geen effect hebben op het vinden van de beste zet - bijvoorbeeld schaken - en de spelen waarin de zetten van de tegenstander wel een rol spelen, zoals poker. Hij toonde wiskundig aan dat een pokerspeler best niet probeert uit te vissen welke strategie zijn tegenspeler zal hanteren, maar beter zijn eigen strategie zoveel mogelijk varieert.
Overal kan je de speltheorie toepassen. Zeker ook op de beurs
. Hier beschouwt de belegger bijvoorbeeld de beurs als tegenstander. Aangezien niemand de beurs kan kloppen, is het niet aangewezen een persoonlijke winst na te streven. De belegger kiest dus best voor voorzichtigheid en een optimale diversificatie.
Von Neumann deed veel meer dan enkel het schrijven van de belangrijkste handboeken van de financiële theorie. In 1931 werd hij buitengewoon hoogleraar aan de universiteit van Princeton. Toen Adolf Hitler in 1933 de macht nam in Duitsland, besloot Von Neumann voorgoed in de VS te blijven. Hij werkte voor de overheid aan de Institute for Advanced Study in Princeton, waar ook Einstein aan de slag ging
.

John von Neumann met Robert Oppenheimer
John von Neumann, links, met Robert Oppenheimer, samen voor de computer ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Computer).
John von Neumann ontvangt een onderscheiding van President Dwight D. Eisenhower.
John von Neumann ontvangt een onderscheiding van President Dwight D. Eisenhower.

In 1937 werd von Neumann adviseur van het Amerikaanse leger.Vanaf 1943 werkte hij met die andere Amerikaanse Hongaar Edward Teller en onder leiding van Robert Oppenheimer aan het atoomproject. Von Neumann berekende hoe een atoombom op basis van een implosie moest worden ontstoken, en staat te boek als de uitvinder van het vreselijke wapen. Teller ontwikkelde tien jaar later de waterstofbom.
Von Neumann realiseerde tijdens de Tweede Wereldoorlog twee zaken die het aanschijn van de wereld zouden veranderen. Hij deed daar nog een derde bovenop, die nog veel belangrijker bleek dan de speltheorie en de atoombom. Zijn wiskundig brein raakte ervan overtuigd dat elektronische machines ooit ingewikkelde berekeningen zouden kunnen uitvoeren.
Hij was niet onder de indruk van de ponskaarten. Hij raakte in 1944 niettemin in de ban van de ENIAC (Electrical Numerical Integrator And Calculator), een enorme machine van 170 vierkante meter, volgestouwd met 17.000 elektronenbuizen, die ponskaarten gebruikte en via een ingewikkeld systeem van draden en stekkers getallen duizend keer sneller verwerkte.
De ENIAC was ontworpen door de Amerikanen John Mauchly en Norman Marcrae. "Von Neumann aanschouwde het, en vroeg zich meteen af of hij met een dergelijke machine de menselijke hersenen zou kunnen imiteren", herinnerde Macrae zich later. Von Neumann deed beter dan dat. Hij ontwierp als eerste de programmeerbare computers, die berekeningen konden maken die te complex zijn voor de menselijke geest. De 'Von Neumannn machine', dat een computermodel was met zijn centrale processor en zijn vrij toegankelijk geheugen RAM (Random Access Memory), zag in 1948 het levenslicht en wordt beschouwd als een van de belangrijkste uitvindingen van de 20ste eeuw. Hoeft niet gezegd dat von Neumann via zijn uitvinding ook een verpletterende invloed had op de aandelenmarkten?
In het tijdperk van de Koude Oorlog was John von Neumann zowat de belangrijkste wetenschappelijke en militaire adviseur van de presidenten Truman en Eisenhower.
Toen alvleesklierkanker hem zijn laatste maanden aan het ziekbed kluisterde, bleef 24 uur per dag een militair aan zijn ziekbed waken uit vrees dat hij in vlagen van waanzin geheime informatie zou prijsgeven. Die vlagen kwamen inderdaad. Gelukkig sprak hij in zijn nadagen steevast Hongaars.

Onderscheidingen:

De IEEE John von Neumann Medaille.
De IEEE John von Neumann Medaille.
Naast eredoctoraten aan prestigieuze universiteiten zoals Princeton, Harvard en Penn, ontving von Neumann in 1947 de 'U.S. Medal for Merit Presidential Award' en 'Distinguished Civilian Service Awards'. Deze werden gevolgd door meerdere onderscheidingen in 1956, met inbegrip van de 'U.S. Medal of Freedom Presidential Award', de 'Albert Einstein Commemorative Award' en de  'Enrico Fermi Award' van de 'Atomic Energy Commission'.

De John von Neumann Theory Prijs van het Institute for Operations Research and Management Science (INFORMS, voorheen TIMS-ORSA) is toegekend aan een individueel (of somtijds een groep) die fundamentele en langdurende bijdragen leverden aan de theorie in operationele research en de beleidswetenschappen.
De IEEE John von Neumann Medaille is eveneens jaarlijks toegekend door de IEEE "voor opmerkelijke verwezenlijkingen in computerwetenschappen en technologie.."



Hongaarse telefoonkaart ter herdenking van Neumann János en zijn ENIAC. Hongaarse telefoonkaart ter herdenking van Neumann János en zijn ENIAC.



Hongaarse telefoonkaart ter herdenking van Neumann János en zijn ENIAC.


Het graf van John von Neumann in Princeton Cemetery.
Het graf van John von Neumann in Princeton Cemetery.