 |
||
|
Geboren: 1 juli 1818 (Taban, Buda, thans Budapest - Hongarije)
Als: Semmelweis Ignác Fülöp
Overleden: 13 augustus 1865 (Döbling bij Wenen, Oostenrijk)
Verloskundige en vader van de antiseptische methode (grondlegger van de moderne handhygiëne).
Semmelweis Ignác Fülöp (of Ignaz Phillip) was een Hongaarse arts, geboren in Budapest, toen nog in Oostenrijk-Hongarije, als vijfde kind van een kruidenier van Duitse afkomst, en staat tegenwoordig bekend als de vader van de antiseptische methode.
Hij ontving zijn elementaire opvoeding aan het Katholieke Gymnasium van Buda, en vervolledigde zijn studies aan de Universiteit van Pest tussen 1835 en 1837. Zijn vader zag hem graag militair advocaat worden, in dienst van de Oostenrijkse administratie, maar in 1837 schreef hij zich in aan de Universiteit van Wenen, waar hij medicijnen studeerde en er zijn doctoraat hehaalde in 1844.
In juli 1844 besloot hij verloskunde te studeren aan het Weense Allgemeines Krankenhaus en werd assistent bij professor Johan Klein. Het was een nieuw academisch ziekenhuis met twee kraamafdelingen. Op de ene afdeling werden vroedvrouwen opgeleid, op de andere onder leiding van dr. Johan Klein werden medisch studenten in de verloskunde bekwaamd. Kraamvrouwenkoorts was een veelvoorkomende ziekte waaraan tot wel 25% van de kraamvrouwen in ziekenhuizen in die tijd overleed. Alleen diegenen die zich geen thuishulp kon veroorloven, bevielen in het ziekenhuis. De bestaande theorie schreef kraamvrouwenkoorts toe aan 'atmosferische, tellurische, kosmische miasma's', ofwel door de lucht overgedragen (atmosferisch), aardse (tellurisch), jaargetijdenafhankelijke (kosmisch), rottende organische stoffen (miasma's). Patiënten werden op verschillende dagen tot de beide kraamafdelingen toegelaten. De sterfte op de vroedvrouwenafdeling was een factor 4 lager dan die op de academische opleiding. Semmelweis concludeerde hiermee dat de jaargetijdenafhankelijke verklaring niet kon kloppen.
Na het verwerpen van een aantal andere hypothesen (overbezetting, dieet, ventilatie, vuil linnengoed, wierook van de priester) kwam Semmelweis uiteindelijk op het goede spoor. Een vriend en patholoog-anatoom (Jakob Kolletschka, ° 1803, † 1847), een collega van Semmelweis, kreeg door een verwonding met een ontleedmes symptomen, die dezelfde waren als zich bij kraamvrouwenkoorts voordeden: rood rondom de wond, hoge koorts, gezwollen onderbuik, pijn, rode strepen, een versnelde pols, delirium en tenslotte de dood. Na dit voorval en omdat de kraamzaal door de medische studenten bezocht werd aansluitend op anatomiecolleges, veronderstelde Semmelweis dat 'lijkstof' in de bloedsomloop de boosdoener zou kunnen zijn. Hij verlangde dat iedereen zijn handen in bleekwater zou wassen voordat er onderzoek op de kraamzaal gedaan zou worden. Halverwege 1847 daalde de sterfte van 18% in mei tot onder de 1% in augustus...
 |
 |
Semmelweis bezoekt een hospitaal, waarbij het handenwassen centraal staat (omslagafbeelding van de publikatie 'Emerging Efectious Diseases, Vol.7 nr 2., 2001'). |
Foto van Semmelweis Ignác Fülöp. |
Officieel vanwege Semmmelweis' liberaalpolitieke sympathieën tijdens de poging tot revolutie van maart 1848 tegen Oostenrijk, werd hij ontslagen, maar in werkelijkheid was het rancune van zijn chefs in het ziekenhuis. Op 20 maart 1849 liep Semmelweis' assistentschap verloskunde af en Klein verlengde het niet. Wat zou hij? De hele reputatie van het Krankenhaus stond op het spel en zeker de zijne. Hij bood Semmelweis wel een lager postje aan, maar dat was de druppel die de emmer deed overlopen. Semmelweis was gekrenkt, verbitterd en deed de ene stommiteit na de andere. Iedereen die zo'n geniale ontdekking doet, en het proefondervindelijk kan bewijzen, publiceert dit toch in een tijdschrift? Semmelweis niet. Hij deed ook niet de minste poging om zijn theorie in het openbaar te verdedigen. Ook niet nadat de drie coryfeeën uit de eerste Weense school, Rokitansky (patholoog), Skoda (internist) en Hebra (dermatoloog), er hun fiat over uitspraken. Zonder boe noch ba vertrok de in zijn wiek geschoten Semmelweis met zijn hele familie naar Budapest.
 |
Briefomslag met een zegel uit Oostenrijk, Yvert&Tellier nr. 1028, uitgegeven in 1965 naar aanleiding van de 100ste verjaring van het overlijden van Semmelweis Ignaz Philipp. |
Tussen 1850 en 1856 werkte hij in het St. Rochus ziekenhuis in Budapest, waar hij met zijn bij studenten en staf impopulaire methode - herhaaldelijk wassen in bleekwater is pijnlijk - het sterftecijfer beneden de 1% wist te krijgen, terwijl dat in zijn vroegere ziekenhuis opliep tot wel 34% in 1860.
Acht jaar na zijn vlucht uit Wenen gaf Semmelweis dan toch een toespraak voor het medisch genootschap in Budapest, en publiceerde de tekst in het Hongaarse medische vakblad Orvosi Hetilap. Tot op dat moment had Semmelweis nooit iets gepubliceerd over zijn bevindingen, omdat hij opzag tegen schrijven in wetenschappelijk Duits.
In 1860 schreef hij zijn frustraties af in een (dit keer Duitstalig) boek waarin hij hoopte - let op zijn woordgebruik- zijn tegenstanders te ‘vernietigen'. Zijn publicatie Die Ätiologie, der Begriff und die Prophylaxis des Kindbettfiebers werd door zijn vakgenoten slecht ontvangen. Semmelweis reageerde met persoonlijke aanvallen waarin hij medici voor moordenaars uitmaakte. Zoiets werkte natuurlijk eerder als een boemerang en die kreeg Semmelweis dan ook voluit in het gelaat.Hij werd paranoïde, onberekenbaar, gewelddadig, hysterisch en stortte volledig in elkaar. Zo viel hij paartjes op straat lastig door hen te proberen te overreden vooral thuis te bevallen. Zijn vrouw probeerde hem nog enkele weken thuis te verzorgen maar bracht hem ten slotte naar Wenen, waar hij onmiddellijk geïnterneerd werd in een krankzinnigengesticht. Als Frau Semmelwe
is hem de volgende dag wou bezoeken werd ze niet meer toegelaten. Twee weken later, op 13 augustus 1865, was Semmelweis dood. Hij was pas 47 jaar oud. Na een korte lijkschouwing werd hij in een armtierig graf neergelaten. Eerst werd beweerd dat Semmelweis stierf aan de gevolgen van een besmette prik en zo overleed aan de ziekte die hij zijn hele loopbaan bij kraamvrouwen bestreden had. Volgens anderen zou bij de lijkschouwing gebleken zijn dat hij leed aan een vorm van meningitis die zijn hersenen ernstig aangetast had. Maar honderd jaar na zijn overlijden diepte een groep wetenschappers het originele autopsierapport op en groef de botten op uit het armoedige graf. Uit röntgenfoto's van Semmelweis' skelet bleek dat hij, zoals in die tijd wel vaker gebeurde bij gewelddadige psychoten, door het verplegend personeel zodanig toegetakeld werd dat hij twee weken na internatie aan die verwondingen bezweek.
Zouden we in de 21ste eeuw mensen zoals Dr. Ignaz Semmelweis veroordelen omdat hij met de in die tijd belachelijke theorie kwam, dat je eerst je handen moest wassen voordat je aan een operatie begon. Zijn collega's hadden nog nooit van zulke onzin gehoord. Virussen, bacteriën, schimmels, wat waren dat voor dingen. Niemand had ze ooit gezien in 1847. En wat je niet kan zien bestaat niet was ook toen ook al het credo van vele wetenschappers.
Het duurde nog tot rond 1890 voor zijn ideeën over antiseptisch onderzoek ingang vonden. Pas na de ontdekking van de bacterie door Louis Pasteur, kreeg zijn methode de nodige theoretische onderbouwing. Het was Joseph Lister, een eminent arts in het Verenigd Koninkrijk, die Semmelweis postuum de eer gaf die hem toekwam. Hij zei:"Without Semmelweis, my achievements would be nothing."
Er werd naar hem zelfs een Ignaz-Philipp-Semmelweis-Forschungspreis (research prize) genoemd en de Medische Universiteit van Budapest, waar hij nog werkte, is nu de Semmelweis University of Medicine.
De ‘Semmelweis-doctrine' heeft ondertussen duizenden levens van jonge vrouwen gered. Zijn inzichten zijn inmiddels gemeengoed en met name in ziekenhuizen wordt er alles aan gedaan om ziekenhuisinfecties, ook de kraamvrouwenkoorts, te bestrijden. Die laatste aandoening wordt inmiddels in West-Europa nauwelijks meer gezien.
 Het grafmonument van Semmelweis op het kerkhof Kerepesi-Friedhof in Budapest. |
 |
Herdenkingsmonument van Semmelweis in het Semmelweis Orvostórténi Múzeum (Semmelweis Museum of Medical History) in Budapest. |